İnsanlar genellikle “travmatik” kelimesini genel anlamda çok stresli yaşam olaylarını tarif ederken kullanırlar. Örneğin, Amerikan Psikologlar Birliği (APA) “travmayı” bir kişinin son derece olumsuz (rahatsız edici) bir olaya duygusal tepkisi olarak tanımlar.
Ancak, ruh sağlığı uzmanları travmatik olayları çok özel şekillerde tanımlamaktadır. Kullandıkları kurallar değişti ve travmatik bir olayın neyi oluşturduğuna dair anlayışı arttıkça gelişmeye devam ediyor. Bu anlayış, bir kişinin travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) olup olmadığını öğrenmeye çalışırken özellikle önemlidir.
Makalede Neler Var?
Travmatik Bir Olayın DSM Tanımı
Zihinsel Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabının (DSM) önceki baskılarına kıyasla, 5. baskı, özellikle TSSB tanısı çerçevesinde, travmatik bir olayın öğelerini daha net bir şekilde açıklamaktadır. DSM-5, TSSB tetikleyicilerini aşağıdaki travmatik olay türleri olarak tanımlar:
- Gerçek veya tehdit ölümüne maruz kalma
- Ağır yaralanma
- Cinsel ihlal
Ayrıca, maruz kalma, bireyin ya da bireyin birden fazla olduğu durumlardan kaynaklanmalıdır:
- Travmatik olayı doğrudan deneyimliyor
- Şahsen travmatik olaya tanık olur
- Travmatik olayın yakın bir aile üyesine ya da yakın bir arkadaşına gerçekleştiğini öğrenir (gerçek ya da tehdit edilen ölüm ya şiddetli ya da kazayla)
- Tecrübeler, ilk elden, tekrarlanan veya travmatik olayın rahatsız edici (nahoş) ayrıntılarına maruz kalma (işle ilgili olaylar hariç, medya, resimler, televizyon veya filmler yoluyla öğrenmez)
Birinin Travmatik Bir Olayla Geçirilmiş Olduğuna İlişkin İşaretler
Basitçe söylemek gerekirse, bağlıdır. Kişiye çok yakın olsanız bile, travma ve “bunun dışında” görünmesini de içerebilecek temel travma belirtilerini fark etmeyebilirsiniz. Örneğin, bir kişinin de disosiyatif belirtileri olabilir – örneğin, size cevap vermeyebilir. sanki orada yokmuş gibi sorular veya yorumlar.
Bununla birlikte, bir kişinin travma geçirdiğine dair diğer işaretler tespit etmeniz daha kolay olabilir:
- Sinirlilik, huzursuzluk, zayıf konsantrasyon, duygudurum dalgalanmaları, “gece terörü” veya panik atak gibi görünen kaygı
- Öfke veya üzüntü gibi duygusal patlamalar veya ruh halleri
- Fiziksel işaretler yarışan bir kalp atışı, yorgunluk, solgunluk veya uyuşukluk gibi tezahür edebilir.
Risk faktörleri
Travma TSSB’nin primer başlangıç nedenidir, ancak dikkate alınması gereken ek etkili unsurlar olabilir. Travma yaşayan herkesin travma sonrası stres bozukluğu geliştirmeyeceğini unutmayın. Travmadan sonra TSSB’yi kimin yaşayacağına ve kimin olmayacağını kesin olarak belirlemek neredeyse imkansız olsa da, travma sonrası stres bozukluğu geliştirme olasılığına katkıda bulunabilecek aşağıdaki risk faktörlerini değerlendirebiliriz.
Kalıtsal faktörler
Araştırma, TSSB’nin gelişiminde genetiğin rolünü keşfetmeye devam ediyor. Şizofreni, bipolar bozukluk ve majör depresif bozukluk gibi ruh sağlığı koşullarının gelişiminde genetik etki gösteren çalışmalar olmuştur ve araştırmacılar TSSB’nin gelişiminde de genetik etki bulmaktadır.
Kadınların TSSB geliştirmeleri erkeklerden daha olasıdır. TSSB’nin yaşam boyu prevalansı kadınlarda yüzde 10 ila 12, erkeklerde yüzde 5 ila 6 olarak bulundu.
Araştırmacılar, özellikle Avrupalı Amerikalı kadınlar arasında, travmatik bir olaydan sonra TSSB gelişme riskinin üçte birine (yüzde 29) yakınının genetik faktörlerden etkilendiğini bulmuşlardır. Genetik risk oranı erkeklerde daha düşük bulundu.
Stanford Üniversitesi’nden bir araştırmacı olan Laramie Duncan, TSSB’nin “psikiyatrik bozuklukların en önlenebilirlerinden biri” olabileceğini öne sürüyor. Travma yaşayan herkesin TSSB geliştirmeyeceğini bilerek, bu genetik araştırmanın, genetik olarak daha riskli olarak tanımlanan kişiler için travmadan sonra hızlı bir şekilde müdahale edebilmesinin önemini paylaşıyor.
Güncel Araştırma
Şu anda TSSB’nin gelişimini etkilemedeki rolleri için araştırılmakta olan genetik belirteçler, serotonin taşıyıcı geni (5-HTTLPR) ve hipotalamik-hipofiz-adrenal (HPA) ekseni ile ilişkili genleri içerir. Ek olarak, retinoid ile ilişkili yetim reseptör alfa (RORA) proteininde, nöroproteksiyonda oynadığı rol nedeniyle, nöronların ve glial hücrelerin, travmatik stres yaşamanın bir etkisi olan oksidatif stresin dejeneratif etkilerinden korunmasına yardımcı olan araştırmalar bulunmaktadır.
Toplumsal Faktörler
Sosyal destek ya da eksikliği, kritik bir risk faktörüdür. Sosyal destek seçeneklerinde sınırlı olanlar, TSSB için daha büyük risk altında olabilir. Travmatik olaydan sonra, bireylerin deneyimlerini sağlıklı bir şekilde işleme koymalarına ve güvenli ve güvenli duygusal bağlantılarla umutlarını geri kazanmalarına yardımcı olmak için güvenli destek kaynaklarına ihtiyaç duyulması çok önemlidir. Elinizde destek varsa bile, TSSB’nin gelişimini engellemek yeterli olmayabilir.
Daha fazla kaçınan başa çıkma stratejileri olanların, travmatik bir olay yaşadıktan sonra destekleyici kaynakları kullanma veya sağlıklı bağlantılar kurma olasılığı daha düşük olacaktır. Genel olarak izolasyon zorluklarıyla başa çıkmaya çalışan insanlar TSSB geliştirmek için daha büyük risk altında olabilirler.
Örneğin, bir araba kazasında olan ve araba kullanmaktan veya karayolu kullanmaktan kaçınan veya araba kazasıyla ilgili düşünceleri aktif olarak bastırmaya çalışanların, kazadan iki ila altı ay sonra TSSB semptomları yaşama ihtimalinin daha yüksek olduğu bulunmuştur.
Biyolojik ve Nörolojik Faktörler
Travma sonrası TSSB gelişimini etkileyebileceği gösterilen iki risk faktörü IQ ve nevrotizmdir. IQ testlerinde daha düşük puan alma eğiliminde olanların TSSB geliştirmeye daha yatkın oldukları gösterilmiştir.
Ek olarak, daha fazla nevrotikliğe sahip kişilerin TSSB’ye sahip olma olasılıklarının daha yüksek olduğunu göstermiştir. Nörotisizm, sadece endişe, suçluluk duygusu, endişe, korku, öfke, hayal kırıklığı ve üzüntü gibi şeyleri deneyimlemek için ortalamadan daha muhtemel olduğu anlamına gelen bir kişilik özelliğidir.
Daha önce de belirtildiği gibi, genetiğin TSSB gelişimindeki rolünü araştırmaya adanmış artan sayıda araştırma çalışması vardır. TSSB’nin travmatik bir olay yaşayan herkesde oluşmadığı için, bu sürekli bulgular, kimin en büyük risk altında olabileceğini daha iyi belirlemeye yardım eder, böylece müdahaleler ve tedaviler en fazla yardımcı olabilir.
Travma sonrası stres bozukluğu, majör depresyon gibi diğer koşullar ile birlikte, özellikle prefrontal bölgelerde, azalmış beyin hacmi ile ilişkilidir. Araştırmalar, bu azalmış hacmin katılımcılarda daha fazla kendi kendine kaygı raporları ile ilişkili olduğunu göstermiştir. Travmanın duygusal etkisinin kümülatif bir etkisi olabileceğini anlamak – geçmiş travma deneyimlerinin, belirgin bir travmatik olaydan sonra TSSB geliştiren biri için nasıl bir risk faktörü olduğunu anlamak daha kolay olabilir.
Diğer Faktörler
Travmatik bir olaydan sonra TSSB gelişiminde bir diğer risk faktörü geçmişte başka bir travma yaşamıştır. Travmanın etkisinin kümülatif bir etkiye sahip olduğu bulunmuştur. Bu, daha önce travma sonrası stres bozukluğu belirtileri göstermeyen bir travmadan kurtulanın, sonraki travmadan sonra TSSB geliştirebileceği anlamına gelir.
Travmatik olaydan önce zihinsel bir sağlık sorunu ile mücadele geçmişi de TSSB’nin gelişiminde risk faktörü olabilir. Mevcut duygudurum bozuklukları, kaygı ile ilgili bozukluklar ve davranış bozukluğunun etkili risk faktörleri olabileceği gösterilmiştir.
Yaşam stresleri de bir risk faktörüdür. İnsanlar şu anda boşanma, maddi sıkıntı, iş stresi ya da okulda ya da evde duygusal zorluklar yaşayan çocuklar için yaşam stresleri yaşıyorsa, TSSB geliştirme olasılığı artabilir.
Tetikleyici olayın doğası, etkili bir faktör olarak kabul edilmesi gereken bir şeydir. Ölüme veya aşırı şiddete tanıklık etmek ya da travmatik olay sırasında yaralanmak gibi olayların daha yoğun olduğu bir risk faktörü olabileceği gösterilmiştir. Birisi cinsel tacizde olduğu gibi travmalarının bir sonucu olarak fiziksel ağrı yaşadığında, fiziksel ağrı travmatik olayı hatırlattığı için TSSB riski daha fazla olabilir.
Birinin Travmatik Bir Olayla Başa Çıkmasına Yardım Etmek
Bir arkadaş ya da sevilen bir olan ne olduğu hakkında konuşmak istemediğinde yardım etmek zor. Kişinin yanıt vermesini sağlamak için çaba sarf etmek zor olabilir, özellikle de itildiğinizi hissediyorsanız. Ancak, size yardımcı olmak için iyi bir yerdesiniz:
- Travmatik bir olayın tanımını anlayın
- Bazı belirtileri tanımlayabilir
- İlk başta kabul edilmese bile yardım teklif etmeye hazırız
Unutmayın, travmatik bir olaydan sonraki bakım desteğiniz, travmatize edilen kişinin ne kadar iyi ve ne kadar hızlı iyileştiği konusunda büyük fark yaratabilir.
