Jean Piaget’in bilişsel gelişim teorisi, çocukların dört farklı zihinsel gelişim aşamasından geçtiğini göstermektedir. Teorisi sadece çocukların nasıl bilgi edindiğini anlamaya değil, aynı zamanda zekanın doğasını anlamaya da odaklanmaktadır. Piaget’in aşamaları:
- Sensorimotor aşaması: 2 yıla kadar doğum
- Preoperasyon aşaması: 2-7 yaş
- Beton işletme aşaması: 7-11 yaş arası
- Resmi operasyon aşaması: 12 yaş ve üstü
Piaget, çocukların öğrenme sürecinde aktif bir rol üstlendiğine, deneyler yaparken, gözlemler yaparken ve dünyayı öğrenirken küçük bilim insanlarına benzer şekilde davrandıklarına inanıyordu. Çocuklar çevrelerindeki dünyayla etkileşime girdikçe, sürekli olarak yeni bilgiler ekler, mevcut bilgiler üzerine inşa eder ve daha önce tutulan fikirleri yeni bilgileri almak için uyarlarlar.
Makalede Neler Var?
Piaget Teoriyi Nasıl Geliştirdi?
Piaget, 1800’lerin sonlarında İsviçre’de doğdu ve henüz 11 yaşındayken ilk bilimsel makalesini yayınlayan, erken bir öğrenciydi. Çocukların entelektüel gelişimine erken maruz kalması, ünlü IQ testlerini standartlaştırmak için çalıştığı sırada Alfred Binet ve Theodore Simon’ın asistanı olarak çalıştı.
Piaget’in çocukların bilişsel gelişimine duyduğu ilginin çoğu, kendi yeğeni ve kızıyla ilgili gözlemlerinden ilham aldı. Bu gözlemler, çocukların zihinlerinin sadece yetişkinlerin zihinlerinin daha küçük versiyonları olmadığı konusundaki hipotezini güçlendirdi. Tarihin bu noktasına kadar, çocuklara büyük ölçüde yetişkinlerin küçük versiyonları gibi muamele edildi. Piaget, çocukların düşünce tarzlarının yetişkinlerin düşünce tarzlarından farklı olduğunu belirleyen ilk kişilerden biriydi.
Bunun yerine, istihbaratın bir dizi aşamada büyüyen ve gelişen bir şey olduğunu öne sürdü. Yaşlı çocuklar küçük çocuklardan daha hızlı düşünmez, diye önerdi. Bunun yerine, küçük çocukların ve büyük çocukların düşünceleri arasında hem niteliksel hem de niceliksel farklılıklar vardır.
Gözlemlerine dayanarak, çocukların yetişkinlerden daha az zeki olmadıkları, basitçe farklı düşündükleri sonucuna vardı. Albert Einstein, Piaget’in keşfini “bu kadar basit, ancak bir dahi bile düşünebilirdi” olarak nitelendirdi.
Piaget’in sahne kuramı, çocukların bilişsel gelişimini açıklar. Bilişsel gelişim, bilişsel süreç ve becerilerdeki değişiklikleri içerir. Piaget’in görüşüne göre, erken bilişsel gelişim eylemlere dayanan süreçleri içerir ve daha sonra zihinsel operasyonlardaki değişikliklere ilerler.
Aşamalar
Piaget, çocuklarına yaptığı gözlemlerle, dört ayrı aşamayı içeren bir aşamalı entelektüel gelişim teorisi geliştirdi:
Sensorimotor Aşaması
Yaş: 2 ila Doğum
Başlıca Özellikleri ve Gelişimsel Değişiklikler:
- Bebek dünyayı hareketleri ve hisleriyle tanıyor.
- Çocuklar, emme, kavrama, bakma ve dinleme gibi temel eylemlerle dünyayı öğrenir.
- Bebekler görülemese bile olayların varlığını sürdürdüğünü öğrenir (nesne kalıcılığı).
- Onlar insanlardan ve etraflarındaki nesnelerden ayrı varlıklardır.
- Eylemlerinin çevrelerindeki dünyada olaylara neden olabileceğinin farkındalar.
Bilişsel gelişimin bu en erken evresinde, bebekler ve küçük çocuklar, duyusal deneyimler ve objeleri manipüle ederek bilgi edinirler. Çocuğun bu evrenin en erken döneminde yaşadığı deneyimler, temel refleksler, duyular ve motor tepkileriyle gerçekleşir.
Sensorimotor aşamasında, çocuklar dramatik bir büyüme ve öğrenme döneminden geçiyor. Çocuklar çevreleriyle etkileşime girdikçe, dünyanın nasıl çalıştığı hakkında sürekli olarak yeni keşifler yapıyorlar.
Bu dönemde gerçekleşen bilişsel gelişim nispeten kısa bir zaman diliminde gerçekleşir ve büyük bir büyüme içerir. Çocuklar sadece emekleme ve yürüme gibi fiziksel eylemleri yapmayı öğrenmezler, aynı zamanda etkileşim içinde oldukları kişilerden dil hakkında da çok şey öğrenirler. Piaget ayrıca bu aşamayı bir dizi farklı devlete indirdi. Sensorimotor aşamasının son bölümünde erken temsili düşünce ortaya çıkar.
Piaget, nesnenin kalıcılığını ya da nesne tutarlılığını geliştirmenin, nesnelerin görülmediklerinde bile var olmaya devam ettiğini anlamalarının bu gelişim noktasında önemli bir unsur olduğuna inanıyordu. Nesnelerin ayrı ve farklı varlıklar olduğunu ve bireysel algı dışında kendi varlıkları olduğunu öğrenerek, çocuklar nesnelere isim ve kelimeler eklemeye başlayabilir.
Preoperasyon Aşaması
Yaş: 2 ila 7 Yıl
Başlıca Özellikleri ve Gelişimsel Değişiklikler:
- Çocuklar sembolik olarak düşünmeye başlar ve nesneleri temsil etmek için kelimeler ve resimler kullanmayı öğrenir.
- Bu aşamadaki çocuklar, bencil olma eğilimindedir ve başkalarını perspektifinden görmek için mücadele ederler.
- Dil ve düşünce ile daha iyi hale gelirken, hala çok somut anlamda şeyler hakkında düşünme eğilimindedirler.
Dil gelişiminin temelleri bir önceki aşamada atılmış olabilir, ancak gelişimin preoperasyonal aşamasının en önemli özelliklerinden biri olan dilin ortaya çıkışıdır. Çocuklar, bu gelişim aşamasında taklit oyunlarda çok daha yetenekli hale gelirler, ancak yine de çevrelerindeki dünya hakkında çok somut düşünürler.
Bu aşamada, çocuklar taklit oyun yoluyla öğrenir, ancak yine de mantık ve diğer insanların bakış açılarıyla mücadele eder. Ayrıca sık sık sabitlik fikrini anlamak için de mücadele ederler.
Örneğin, bir araştırmacı bir parça kil alabilir, onu iki eşit parçaya bölebilir ve daha sonra çocuğa oynaması gereken iki parça kil arasında bir seçim yapabilir. Bir parça kil, kompakt bir top içine yuvarlanırken, diğeri düz bir yassı şekline sokulur. Düz şekil daha büyük göründüğü için , preoperasyonel çocuk iki parçanın tam olarak aynı boyutta olmasına rağmen muhtemelen bu parçayı seçecektir.
Beton Operasyonel Aşaması
Yaş: 7 ila 11 Yıl
Başlıca Özellikleri ve Gelişimsel Değişiklikler
- Bu aşamada çocuklar somut olaylar hakkında mantıklı düşünmeye başlarlar.
- Koruma kavramını anlamaya başlarlar; Örneğin, kısa, geniş bir kaptaki sıvı miktarının, uzun, ince bir bardağa eşit olması.
- Düşünceleri daha mantıklı ve organize olmakla birlikte hala çok somut hale geliyor.
- Çocuklar endüktif mantığı kullanmaya veya belirli bilgilerden genel bir ilkeye akıl yürütmeye başlar.
Çocuklar, gelişim aşamasında bu noktada düşüncelerinde hala çok somut ve elverişli olsalar da, mantığı kullanma konusunda çok daha ustalaşırlar. Çocuklar, diğer insanların bir durumu nasıl görebileceklerini düşünmek konusunda daha iyi hale geldikçe, önceki aşamadaki münhasırlık ortadan kalkmaya başlar.
Düşünme somut operasyonel durum sırasında daha mantıklı hale gelirken, aynı zamanda çok katı olabilir. Gelişimdeki bu noktada çocuklar soyut ve varsayımsal kavramlarla mücadele etme eğilimindedirler.
Bu aşamada, çocuklar aynı zamanda daha az merkezli hale gelir ve diğer insanların nasıl düşünebileceklerini ve hissedebileceklerini düşünmeye başlarlar. Somut operasyon aşamasındaki çocuklar da düşüncelerinin kendilerine özgü olduğunu ve başkalarının düşüncelerini, duygularını ve düşüncelerini mutlaka paylaşmadığını anlamaya başlar.
Resmi Operasyonel Aşama
12 yaş ve üstü
Başlıca Özellikleri ve Gelişimsel Değişiklikler:
- Bu aşamada, ergen veya genç yetişkin soyut düşünmeye ve varsayımsal problemler hakkında düşünmeye başlar.
- Soyut düşünce ortaya çıkıyor.
- Gençler teorik ve soyut muhakeme gerektiren ahlaki, felsefi, etik, sosyal ve politik konular hakkında daha fazla düşünmeye başlar.
- Tümdengelim mantığı veya genel bir ilkeden belirli bilgilere muhakeme kullanmaya başlayın.
Piaget’in teorisinin son aşaması, mantıkta bir artış, tümdengelimli akıl yürütme yeteneğini kullanma ve soyut fikirlerin anlaşılmasını içerir. Bu noktada, insanlar sorunlara çoklu potansiyel çözümler görebiliyor ve çevrelerindeki dünya hakkında daha bilimsel düşünebiliyorlar.
Soyut fikirler ve durumlar hakkında düşünme yeteneği, bilişsel gelişimin resmi operasyonel aşamasının en önemli özelliğidir. Sistematik olarak geleceği planlayabilme ve varsayımsal durumlar hakkında sebep bu aşamada ortaya çıkan kritik yeteneklerdir.
Piaget’in çocukların entelektüel gelişimini nicel bir süreç olarak görmediğini not etmek önemlidir; yani çocuklar yaşlandıkça mevcut bilgilerine daha fazla bilgi ve bilgi katmazlar. Bunun yerine, Piaget, çocukların bu dört aşamada yavaş yavaş ilerledikçe nasıl düşündüklerinde niteliksel bir değişiklik olduğunu öne sürdü. 7 yaşında bir çocuk, dünya hakkında sadece 2 yaşında olduğundan daha fazla bilgiye sahip değil; Dünya hakkında ne düşündüğünü temel bir değişiklik var.
Önemli kavramlar
Bilişsel gelişim sırasında gerçekleşen bazı şeyleri daha iyi anlamak için, Piaget’in getirdiği önemli fikir ve kavramlardan birkaçını incelemek önemlidir.
Aşağıdakiler çocukların nasıl öğrendiğini ve büyüdüğünü etkileyen faktörlerden bazılarıdır:
Şemalar
Bir şema anlama ve bilme ile ilgili hem zihinsel hem de fiziksel eylemleri tanımlar. Şemalar, dünyayı yorumlamamıza ve anlamamıza yardımcı olan bilgi kategorileridir.
Piaget’in görüşüne göre bir şema hem bir bilgi kategorisini hem de bu bilgiyi edinme sürecini içerir. Deneyimler gerçekleştikçe, bu yeni bilgi önceden var olan şemaları değiştirmek, eklemek veya değiştirmek için kullanılır.
Örneğin, bir çocuğun köpek gibi bir hayvan türü hakkında bir şeması olabilir. Çocuğun tek deneyimi küçük köpeklerle olsaydı, çocuk bütün köpeklerin küçük, tüylü ve dört bacağı olduğuna inanabilir. O zaman çocuğun çok büyük bir köpekle karşılaştığını varsayalım. Çocuk daha önce var olan şemayı bu yeni gözlemleri içerecek şekilde değiştirerek bu yeni bilgiyi alır.
asimilasyon
Varolan şemalarımızda yeni bilgiler edinme süreci asimilasyon olarak bilinir. Bu süreç biraz özneldir, çünkü önceden var olan inançlarımıza uyacak şekilde deneyimleri ve bilgileri biraz değiştirmeye meyilliyiz. Yukarıdaki örnekte, bir köpeği görmek ve onu “köpek” olarak etiketlemek, hayvanı çocuğun köpek şemasına özümsemek için bir durumdur.
Konaklama
Adaptasyonun bir başka kısmı, mevcut şemalarımızı konaklama yeri olarak bilinen yeni bilgiler ışığında değiştirmeyi veya değiştirmeyi içerir. Konaklama, yeni bilgiler veya yeni deneyimler sonucunda mevcut şemaları veya fikirleri değiştirmeyi içerir. Bu süreçte yeni şemalar da geliştirilebilir.
Dengeleme
Piaget, tüm çocukların Piaget’in denge denilen bir mekanizma ile elde edildiği asimilasyon ve konaklama arasında bir denge kurmaya çalıştıklarına inanıyordu. Çocuklar bilişsel gelişim aşamalarında ilerledikçe, önceki bilgileri uygulamak (asimilasyon) ile yeni bilgileri (konaklama) hesaba katacak davranışları değiştirmek arasında bir denge sağlamak önemlidir. Dengeleme, çocukların düşüncenin bir aşamasından diğerine nasıl geçebileceğini açıklamaya yardımcı olur.
Eniyi Düşünce’den Bir Kelime
Piaget’in teorisini hatırlamak için en önemli unsurlardan biri, bilgi ve zekanın doğal olarak aktif bir süreç olduğu görüşünü almasıdır.
Piaget, “Kendimi bilginin gerçekliğin pasif bir kopyası olarak görmesine karşıyım” dedi. “Bir nesneyi tanımanın, onun üzerinde hareket etmek, bu nesne üzerinde veya bu nesneyle birlikte gerçekleştirilebilecek dönüşüm sistemlerini oluşturmak anlamına geldiğine inanıyorum. Gerçekliği bilmek, aşağı yukarı gerçekliğe uygun olan dönüşüm sistemlerini oluşturmak anlamına gelir.”
Piaget’in bilişsel gelişim teorisi, çocukların entelektüel gelişim anlayışımıza katkıda bulundu. Ayrıca, çocukların yalnızca pasif bilgi alıcısı olmadıklarını vurguladı. Bunun yerine, çocuklar dünyanın nasıl çalıştığını anlamalarına yardımcı olurken sürekli araştırıyor ve deney yapıyorlar.
